Blauwe plekken in het brein

13 november 2017 Actueel, BiB Public

De film van de volgende Brein op Beeld filmavond op 15 november, Concussion, gaat over de relatie tussen sport en hersentrauma. We spreken alvast met neurotraumatoloog Joukje van der Naalt. Ze begrijpt niet dat sporten waarbij je moedwillig mensen op het hoofd slaat, zoals boksen, dat die überhaupt worden toegestaan. Maar hoe zit dat bij andere sporten? Wat zijn de bevindingen van professor Van der Naalt gemaakt met haar onderzoek naar licht en ernstig hersentrauma? Ze vindt het belangrijk “dat er aandacht moet zijn als je hoofd het niet doet”: hersenletsels zijn niet altijd zichtbaar, maar kunnen veel impact op iemand zijn leven hebben.

Tekst: Linda van Keimpema

De film van 15 November, Concussion, gaat over ernstig hersenletsel. Waar ligt de grens tussen een ‘onschuldige’ hersenschudding en hersentrauma?

Een hersenschudding, in het Engels concussion, treedt op als de impact op het hoofd zo groot is dat mensen er kortdurend bewusteloos van zijn of in de war van raken. Dit betekent dat er een verstoring van de hersenfunctie is geweest. Natuurlijk is het zo dat mensen vaak hun hoofd stoten, gelukkig treedt daar in veel gevallen geen hersenkneuzing bij op omdat de schedel de klappen opvangt.

Welke factoren hebben invloed op de ernst van de hersenkneuzing?

Het belangrijkste is de klap. Hoe ernstiger, hoe langer mensen buiten bewustzijn zijn en hoe meer schade je ziet op een hersenscan. Daarnaast zijn ook allerlei andere factoren van invloed. Bij ernstig hersenletsel maakt het ook uit of je verder nog verwondingen hebt, bijvoorbeeld als je ook buikletsel hebt bij een auto ongeluk waardoor de bloedvoorziening naar de hersenen tijdelijk verstoord kan zijn. Maar ook je leeftijd telt mee. Bij hele lichte letsels hangt het er ook vanaf hoe mensen reageren terwijl ze aan het herstellen zijn: maken zich zorgen over hun herstel, of hervatten ze ondanks klachten te snel hun actviteiten. Er zijn dus allerlei persoonlijke factoren die ook een rol spelen.

Wat gebeurt er in de hersenen tijdens het oplopen van het hersenletsel?

Er vinden heel veel dingen tegelijkertijd plaats. Ten eerste verplaatst zich een grote hoeveelheid energie ineens in de hersenen, door de klap van buiten op je hoofd. Dat zorgt ervoor dat er tijdelijk een heleboel stofjes vrijkomen zodat je hersenen het even niet doen. Daardoor raak je bewusteloos. Als dat kortdurend is komen de mensen snel weer bij. Als daarbij je hersenen in je hoofd heen en weer geschud worden, als mensen bijvoorbeeld uit een auto worden geslingerd of vallen, dan kunnen er door het contact van de hersenen met de schedel kneuzingen ontstaan, blauwe plekken eigenlijk. En soms kunnen de hersenen gaan zwellen. Als je op je knie valt is het hetzelfde, je kunt een blauwe plek krijgen maar je knie kan dan ook gezwollen raken.

Is er een link tussen hersentrauma en andere hersenaandoeningen?

Er zijn bepaalde eiwitten gevonden bij sporters (die veel klappen op het hoofd hebben gehad) na het overlijden, die je ook ziet bij mensen die dementeren. Overigens kunnen boksers die heel vaak knock out zijn geweest, ook gaan dementeren. Er is een verband, de vraag is hoe het precies zit. Het is nog een onderwerp van onderzoek, waardoor je niet kunt zeggen dat we bang moeten zijn dat bij tien klappen op je hoofd je risico hebt om te dementeren, dit treedt pas op bij herhaaldelijke hersenkneuzingen.

Zouden sporters daarom altijd een helm op moeten? Mogen jonge kinderen nog koppen tijdens de voetbaltraining? Zouden we een helm op moeten als we fietsen in het verkeer?

Het is zo dat hoe groter de impact op het hoofd hoe meer schade je krijgt, maar je moet je ook afvragen in welke situaties je extra risico’s loopt. Bijvoorbeeld bij sporten waarbij je een hoge snelheid hebt. Je hebt in de auto een gordel om, maar ik zou zeggen dat je met skiën, racefietsen, e-bikes en kyte-surfen een helm op moet hebben. Voetbal is alweer lastiger, want dan heb je ook weer niet zo een hoge snelheid in vergelijking met American Football. Veel letsels bij voetbal zijn licht, met veel verwondingen aan enkels of knieën. Maar misschien moet je je wel afvragen of de keeper een helm op zou moeten hebben. Ik ben nog niet zo ver dat ik zou propageren dat iedere voetballer een helm op moet hebben. Maar ik vind wel dat kinderen op de fiets een helm op zouden moeten hebben. Je hebt veel jongetjes tussen de tien en veertien die op de fiets een ongeluk krijgen.

Wat is de focus van uw onderzoek naar traumatisch hersenletsel?

Ik doe onderzoek naar lichte en ernstige traumatisch hersenletsel. We hebben net een studie afgerond met mensen met licht hersenletsel, waarbij de vraag was hoe het kan dat sommigen veel beter herstelden dan anderen.

Ik kijk ook naar de gevolgen van ernstig hersenletsel en dan vooral naar het effect op gedrag. Hoe komen mensen thuis en wat voor invloed heeft het op het dagelijks functioneren? We maken daarbij ook gebruik van scans, bijvoorbeeld met MRI scans kun je goed kijken waar de schade zit. En als je met functionele MRI kijkt (dan leg je iemand in de scan en dan geef je ze bijvoorbeeld een denk taak), dan kun je goed onderzoeken hoe verschillende hersengebieden samenwerken.

Wat is uw belangrijkste bevinding?

Licht traumatisch hersenletsel komt veel meer voor dan ernstig letsel: van de 85.000 patienten die per jaar op de polikliniek komen heeft bijna 80-85% een licht letsel. Dus ik denk dat daar veel meer aandacht voor moet zijn. Mijn belangrijkste bevinding is dat de hersengebieden van mensen die klachten houden na een licht trauma kort na het ongeval niet goed samenwerkten. Terwijl er geen afwijkingen op de hersenscan na het ongeval te zien waren. Deze mensen kunnen minder goed onthouden, minder goed meerdere dingen tegelijk doen. Het zijn dus wel reëele klachten die ze hebben. Je persoonlijkheid is wel van invloed of je langer klachten houdt. We hebben een behandeling ontwikkeld hoe je mensen daarin kan begeleiden. Veel mensen hervatten uiteindelijk hun activiteiten, maar ik denk dat de mensen die daarin vast lopen begeleid moeten worden. We hebben nu een aantal aangrijpingspunten hiervoor gevonden.

Wat zou u aan de bezoekers van de filmavond mee willen geven?

Iedereen heeft risico om hersenletsel op te lopen. Gelukkig loopt het vaak goed af maar je moet wel goed opletten wanneer dat niet zo is. Dan moet je er niet voor terugdeinzen om hulp te zoeken. Er moet aandacht zijn als je hoofd het niet doet. Dat is met name zo belangrijk omdat het zo onzichtbaar is: mensen zien er zo normaal uit na licht traumatisch hersenletsel.

Filmavond Brein op Beeld 15 november

Film: Concussion (2015)

Locatie: NEMO Science Museum

Inloop: 18:45 / Start lezing 19:00 (Let op! Eerder dan normaal)

Tickets: http://www.ticketkantoor.nl/shop/breinopbeeld

Laatste filmavond van deze reeks: 13 december de film The Theory of Everything met dr. Joost Raaphorst over ALS