Mythe of waarheid: rust in je hoofd
22 maart 2020 Actueel, BiB Public
Deze week (16 t/m 22 maart) is Brain Awareness Week. Er vinden deze week echter vanwege COVID-19 geen evenementen plaats. Wij verrassen u daarom graag deze week elke dag met een nieuw artikel over het thema ‘mythes over het brein‘. Vandaag deel 7: over de hersenen in ruststand.
Door: Hanneke Hulst
Als onderzoeker naar de hersenziekte multiple sclerose (MS), is één ding zeker: tijdens je onderzoek ga je enorm veel gebruik maken van MRI scans. MS patiënten weten (helaas) maar al te goed hoe het is om in een MRI scanner te liggen; heel lang stil liggen, veel herrie en dat alles in een hele kleine ruimte. Men doorstaat deze periode van herrie met het doel om meer inzicht te krijgen in het ziekteproces.
Tot voor kort konden we alleen “gewone” MRI’s maken waarop we de hersenen en de specifieke hersenstructuren in kaart brengen. Zien de hersenen er hetzelfde uit bij MS patiënten als bij gezonde mensen? Zien we de witte vlekken die voor MS zo specifiek zijn? Dit type scan is van enorme waarde voor diagnostiek en voor de neuroloog. Als onderzoekers zijn we echter naast de anatomische informatie van de “gewone” MRI scan óók bijzonder geïnteresseerd in de functie van de hersenen.
Sinds het begin van de jaren negentig kunnen we de functie van de hersenen bekijken met behulp van “functionele” MRI (fMRI). Welk hersengebied staat “aan” als ik mijn vinger beweeg? Of welke hersengebieden zijn actief als ik iets moet onthouden? Tegenwoordig is het daarnaast met name heel hip om het brein in kaart te brengen tijdens rust, ook wel resting-state fMRI genoemd. Tijdens mijn promotieonderzoek raakten proefpersonen vaak enigszins van slag door de instructie die ik ze gaf om het brein in rust te kunnen meten. De instructie luidt als volgt: “Wilt u uw ogen sluiten, proberen om aan niets in het bijzonder te denken en niet in slaap vallen?” Na de eerste verwarring lukt het gelukkig bijna iedereen om niet te gaan tellen, niet te bedenken wat voor avondeten er gehaald moet worden of wat er precies op het programma staat voor het weekend (ik scande altijd op vrijdag precies rond etenstijd, extra lastig om met een knorrende maag niet aan eten te denken).
En terwijl de hersenen “stand-by” staan en iedereen denkt dat er niets te meten is, is het tegenovergestelde het geval. Er is namelijk wel degelijk activiteit meetbaar van de hersenen in rust! Op de fMRI beelden van gezonde mensen tijdens rust zien we clusters van actieve hersengebieden die elk afzonderlijke functionele netwerken vormen (bijvoorbeeld netwerken voor zien, horen of geheugen). Deze netwerken geven weer hoe goed bepaalde delen van de hersenen met elkaar verbonden zijn, ook wel functionele connectiviteit genoemd. Een belangrijke vraag is of deze zogenaamde resting-state netwerken anders zijn bij MS patiënten dan bij gezonde proefpersonen. Bij mensen met MS wordt in een heel vroeg stadium van de ziekte een verhoogde activiteit tussen bepaalde netwerken en de hersenschors gemeten. De hersenschors, ook wel cortex genoemd, is vooral betrokken bij de verwerking van informatie van en naar andere delen van de hersenen en dus enorm belangrijk. Wereldwijd wordt tegenwoordig veel onderzoek gedaan met resting-state fMRI bij allerlei hersenaandoeningen en worden de zogenaamde “breinen” in rust uitgebreid onder de loep genomen.
Maar wanneer in het dagelijkse leven bevindt het brein zich nou eigenlijk in de “resting-state”? Als onderzoeker stopt het werk eigenlijk nooit, er zijn altijd nieuwe ideeën die zomaar opborrelen op de meest interessante momenten. In de trein of bus, tijdens de afspraak bij de tandarts, tijdens het sporten en héél vaak vlak voor het slapen gaan. De absolute staat van rust wordt eigenlijk nooit bereikt. Misschien is het ultieme ‘resting-state” gevoel beter vergelijkbaar met mindfulness, het “zijn” in het hier en nu. Maar goed, dat is speculatie en is een onderwerp voor een column an sich…
Deze column is (in aangepaste vorm) eerder verschenen op msweb.nl.
Over de auteur:
Hanneke Hulst is assistent professor bij Amsterdam UMC (VUmc) en houdt zich bezig met onderzoek naar cognitieve stoornissen bij MS en de behandeling hiervan. Daarnaast zet zij zich, als manager van stichting Brein in Beeld en lid van De Jonge Akademie, in voor het begrijpelijk maken van (neuro)wetenschappelijke kennis voor iedereen.