De wetenschap of een griezelverhaal: het Capgras-syndroom

2 februari 2020 Actueel, BiB Public

De veelzijdige redactie van Brein in Beeld informeert haar lezers graag met artikelen en blogs over de eveneens veelzijdige wereld van de neurowetenschappen.

Hieronder leest u het artikel van Irina Scheer over het raadselachtige Capgras-syndroom.

Sinds de winter zijn intrede heeft gedaan, houden de winterse kou, wind en regen ons van de straat. De wispelturige winters waaien mee onze huizen binnen als we natgeregend thuiskomen, terwijl het vrolijke voorjaar nog in winterslaap is. In de winter is de psyche van de mens vaak van melancholische aard. Als de eerste kou als een sneeuwdeken om ons heen slaat en we in het donker lopen, denken we soms na over erge dingen die ons kunnen overkomen. We willen dan het liefst zo snel mogelijk naar huis. Het gebrek aan licht maakt ruimte om binnen, ‘gezellig’, bij het gloeien van de lampen en het flikkeren van de kaarsen televisie te kijken. Toch kiezen we dan vaak voor (griezelige) films of series over clowns, heksen, levende doden en familieleden die vervangen worden door bedriegers.

Gelukkig is dit allemaal fictie en er is bijna niets dat je thuis kan schaden. Of is er wel iets? Voor sommige mensen kunnen deze afschrikwekkende ideeën werkelijkheid worden. Dit is een verhaal over het Capgras-syndroom, de neurologische stoornis waarbij dierbaren bedriegers lijken te worden.

Niet zo lang geleden leefde er een dokter, genaamd Capgras. Hij had een vrouwelijke patiënt die geloofde dat haar familie (kinderen en man), en ook haar huis, waren ‘vervangen’ door mensen die op hen leken en dat haar huis was door een vergelijkbare woning. Hoewel haar familieleden natuurlijk niet vervangen waren door bedriegers, was dit voor de vrouw haar werkelijkheid (1).

Een patiënt met de Capgras-stoornis herkent zijn of haar vrienden en familie, maar denkt toch dat er iets ‘niet in orde’ is met hen. Capgras-patiënten hebben het gevoel dat ze worden ‘bedrogen’ en worden achterdochtig: “Ik heb nog nooit die moedervlek onder je oor gezien, ik wist niet dat je sojamelk in je koffie gebruikte, had je vanochtend geen andere trui aan?, etc.” Het is eigenlijk ook niet moeilijk om te twijfelen als je een naaste goed bekijkt. Dan zie je al snel iets wat je niet eerder is opgevallen, maar mensen met het Capgras-syndroom lijken plotseling alle discrepanties in één oogopslag te zien. Opmerkelijk is dat er ook mensen met het Capgras-syndroom zijn die hun pijlen gericht hebben op één specifieke dierbare (2) waarvan ze geloven dat het een bedrieger is. Dit beeld kan plotseling veranderen: het ene moment lijkt iemand een bedrieger en het volgende moment niet meer (3, 4).

De onderliggende oorzaak van het Capgras-syndroom is nog onbekend (5). Dit komt onder andere omdat deze stoornis vaak samen voorkomt met andere neurologische aandoeningen, zoals schizofrenie, bipolaire stoornis, posttraumatische stressstoornis en soms dementie (2, 6). Hierdoor komt het vaak op de tweede plaats te staan en wordt vaak niet verder onderzocht (6, 7). Het enige dat we echt zeker weten is dat mensen met deze aandoening een persoon of emotioneel voorwerp mentaal vervangen door een nieuw persoon of voorwerp.

Momenteel zijn er diverse ideeën over het onderliggende mechanisme van dit syndroom. Volgens psychiater Berman kan een vorm van psychologische mismatch genaamd ‘cognitieve dissonantie’ best wel eens de onderliggende oorzaak zijn (5). “Cognitieve dissonantie is de onaangename spanning die iemand ervaart bij tegenstrijdige overtuigingen, ideeën of opvattingen of bij handelen in strijd met de eigen overtuiging.” (8). Volgens Psychiater Berman gaat het in dit geval om de spanning die teweeg wordt gebracht als het beeld van iemand anders in tegenstrijdig is met hoe die persoon handelt*. Mensen met het Capgras-syndroom scheiden deze twee (voor hen) psychologische identiteiten van elkaar en zien hun dierbaren daardoor als bedriegers (5).

Door onderzoek wordt het duidelijk dat personen met het Capgras-syndroom de gezichten van hun dierbaren kunnen herkennen en identificeren, maar geen emotionele reactie hebben op deze verschijning. Dit werd waargenomen met een ‘huidgeleidingstest’, die de temperatuur en het zweetgehalte van de huid meet. Bij mensen met het Capgras-syndroom verandert geen van beiden wanneer ze de gezichten van hun geliefden (in hun ogen: de bedriegers) zien (6).

De informatie over de gezichten wordt via de ogen naar ons visuele hersengebied gestuurd, waarna deze impulsen doorgestuurd worden naar het fusiform gyrus gebied. Dit is verder verbonden met het limbische (emotionele) systeem (9). Een beschadiging aan één van deze gebieden zou eventuele visuele informatie kunnen ontregelen en het verband tussen deze en de emotionele kenmerken van een persoon kunnen tegengaan. Dit zou dus de oorzaak kunnen zijn van de wanorde in het brein van een Capgras-patiënt.

In overeenstemming hiermee is de bevinding dat het individu met de stoornis de stem van zijn geliefde wel herkent (ook emotioneel gezien). Professor Ramachandran legt uit dat ons visueel systeem en auditief systeem verschillende verbindingen met het limbische systeem hebben. Dus terwijl de auditieve herkenning een emotionele reactie bij zijn patiënt teweegbrengt, doet de visuele herkenning dat niet (10).
Hoewel andere onderzoekers het er mee eens zijn dat het inderdaad te maken heeft met de connectie naar het limbische systeem, is het nog onduidelijk welke connectie voornamelijk is aangetast bij patiënten met het Capgras Sydroom (10, 11).

Eén ding is zeker over Capgras. Het is een zeldzame ziekte is, die vaak overschaduwd wordt door de bekendere ‘metgezellen’ Schizofrenie en Alzheimer, en heeft een drastisch effect op het leven van de patiënt én de naasten. Het bestaan van het Capgras-syndroom geeft een bijzondere mogelijkheid om te onderzoeken hoe we mensen in het dagelijks leven herkennen. Daar hebben niet alleen patiënten voordeel van, maar wijzelf ook, bijvoorbeeld als we buiten lopen en het donker en griezelig is (óf kiezen om een horrorfilm te kijken). Dus als je je omringd wordt door bedriegers, zijn er drie opties: 1) je zit in een horrorfilm, 2) je sympathiseert met wat mensen doormaken als ze Capgras hebben of 3) misschien hebben wij allemaal wel nog niet ontdekt dat iedereen om ons heen een bedrieger is.

* Cognitieve dissonantie gaat over een incompatibiliteit tussen iemands eigen normen en waarden en het handelen van deze persoon. Het is dus opvallend dat Psychiater Berman dissonantie als term gebruikt om dit gedrag te beschrijven.

[1] Sinkman, 2008 Psychiatry [2] Pandis, Agrawal & Poole, 2019 Psychopathology [3] Günter & Kraft, 2005 Scientific American Mind [4] https://bit.ly/2X6Njqc [5] NPR 2010 [6] Ibanez-Casas & Cervilla, 2012 Psychopathology [7] https://bit.ly/2NDYaVz [8] Wikipedia, Cognitieve dissonantie [9] Hirstein & Ramachandran, 1997 [10] Caplan & Darby, 2015 Neurocase [11] Bell et al., 2017 BJ Pysch Open.

Over de auteur:

Irina Scheer is haar studie gestart aan het University College Roosevelt waarin ze haar focus legde op vakken binnen de psychologie, life sciences en neurowetenschappen.

Momenteel volgt ze het NEURASMUS master programma. In het eerste jaar volgde ze de studie Medische Neurowetenschappen in Berlijn, en nu – in het tweede jaar, aan de VU in Amsterdam – volgt ze de Fundamentele Neurowetenschappen track.

Ze is momenteel voornamelijk geïnteresseerd in het circuit van het brein, en loopt nu stage bij het Erasmus MC waar wordt gekeken naar de invloed van het cerebellum op leer en motorisch gedrag.