Het nutteloze met het aangename verenigen
6 december 2020 Actueel, BiB Public
Tussen 2013 en 2020 hebben vrijwilligers van Brein in Beeld columns geschreven voor het magazine EOS Psyche en Brein, met toestemming van P&B zullen we een aantal columns plaatsen op onze website.
Door: Laura Jonkman
Een paar weken geleden kreeg ik een link toegestuurd, “Cookie clicker – een leuk spelletje” stond erbij. Ik klikte op de link en kreeg een rond chocolate chip koekje te zien. De bedoeling was om op dit koekje te klikken en zo meer koekjes te genereren. Ad infinitum. Als je 100 koekjes verzameld had, kon je een ‘aardige oma’ inhuren om mee te helpen nog meer koekjes te maken. Met 3000 koekjes zelfs een fabriek. Een uur later had ik 37 oma’s, 21 fabrieken en 3 laboratoria om 67 meer koekjes te produceren bij elke klik. Voor deze prestatie kreeg ik een insigne. En ik bleef verder klikken.
Het spelletje gaat eigenlijk nergens over; met meer koekjes kun je ‘hulp’ kopen om de koekjes productie verder omhoog te schroeven om zo nog meer hulp te kunnen kopen. Meerdere spelletjes draaien om deze vicieuze cirkel waarbij het spel nooit ten einde komt of uitgespeeld wordt; Bejeweled Blitz (punten verzamelen door juwelen te matchen) en Farmville (gewassen oogsten, planten en weer oogsten). Maar wat gebeurt er toch allemaal met ons brein dat we deze spelletjes blijven spelen?
Een eerste antwoord op deze vraag komt voort uit onze drang te verzamelen; het verzamelen van koekjes, gewassen, punten en prestatie insignes. Verzamelen wordt vaak geassocieerd met positieve emoties zoals plezier en opwinding, wat een motivatie is om te blijven verzamelen en deze emoties te blijven ervaren. De verzameling moet alleen steeds groter worden om hetzelfde plezierige effect te verkrijgen; waar je eerst blij was met 1.000 punten/koekjes, wordt het al snel een drang om de 1.000.000 te halen of zelfs de 1.000.000.000. Binnen onze hersenen is het de gyrus cinguli anterior die hier verantwoordelijk voor is. Dit is hetzelfde hersengebied dat een rol speelt bij obsessieve compulsieve stoornissen (OCS) waarbij pathologisch verzamelen een voorbeeld van een dwanghandeling is. Maar waar er bij pathologische verzamelaars negatieve consequenties zijn zoals een huis vol ’troep’, blijven deze bij online spelletjes vaak beperkt tot het verliezen van tijd.
Een tweede antwoord kan gezocht worden in het valse gevoel van prestatie en de beloning die hieraan gekoppeld wordt. Een highscore in Bejeweled Blitz, een paar miljoen koekjes, een volgebouwde boerderij; allemaal zeer belangrijk voor de speler (maar niet zo zeer voor een buitenstaander). Het spel speelt hier mooi op in door statistieken bij te houden over de behaalde scores en een beloning in de vorm van prestatie insignes te geven waardoor het idee ontstaat dat er daadwerkelijk iets gepresteerd is. Daarnaast wordt een beloning waar (gevoelsmatig) meer moeite voor gedaan moet worden, of langer duurt voordat het binnen is, meer gewaardeerd dan korte termijn beloningen. Binnen onze hersenen is het de nucleus accumbens dat hier verantwoordelijk voor is, het associeert het behalen van een beloning aan positieve emoties wat motiveert om door te spelen en een grotere beloning na te jagen.
Een derde antwoord, dat voortkomt uit de eerste twee is het competitieve karakter van mensen – welke beloning geeft een plezierig gevoel en de motivatie om door te blijven spelen? Vaak is dit toch de drang om ergens de beste in te zijn; de beloning van de hoogste score door het meest verzameld te hebben. Er staan internetfora vol met highscores waarbij mensen elkaar steeds proberen te overtreffen. Hier komt dan ook een strategisch element bij kijken tijdens het spelen waar ik mijzelf ook op betrapte – koop ik nu 2 oma’s met 200 koekjes of wacht ik tot ik 3000 koekjes heb gespaard en koop ik een fabriek waardoor het spel nog sneller zal gaan? Kan ik een manier vinden om zo snel mogelijk zoveel mogelijk koekjes te produceren? Dit strategisch denken en vooruit plannen zetten het frontale deel van je hersenen aan het werk waardoor zo’n spelletje toch minder doelloos en meer als een mentale oefening gezien kan worden.
Na een (te lange) tijd spelen heb ik het toch voor elkaar gekregen om het kruisje in de rechter bovenhoek van mijn scherm aan te klikken. Het spelletje ging uit en in plaats van virtuele oma’s en koekjes, ging ik op bezoek bij mijn oma met een lekker koekje bij de thee. Misschien wel twee.
Verschenen in het mei 2014 nummer van EOS Psyche en Brein.
Over de auteur:
Laura Jonkman is assistent professor bij het Amsterdam UMC – locatie VUmc en houdt zich bezig met neurowetenschappelijk onderzoek naar de ziekte van Alzheimer, Parkinson en multiple sclerose met behulp van MRI en microscopie.