Brein op Beeld: Interview met prof. dr. Iris Sommer

24 oktober 2018 Actueel, BiB Public

 Aankomende dinsdag is de eerste Brein op Beeld avond van 2018. Ditmaal zullen we voorafgaand aan de film een symposium houden over onze de betrouwbaarheid van onze zintuigen, naar aanleiding van het nieuwe boek van Iris Sommer “de zeven zintuigen, over waarnemen en onwaarnemen”. Wij spreken alvast met haar over haar fascinatie voor zintuigen, hallucinaties en de film Donnie Darko.

Door: Laura Jonkman, neurowetenschapper

Waar gaat je boek “de zeven zintuigen over waarnemen en onwaarnemen” over?

Mijn boek gaat over zintuigelijk waarnemen en hoe subjectief dit eigenlijk is. Waarnemen is een samenspel van zintuigen (ogen, oren, neus, huid, smaak, evenwicht, zelfgevoel) en het brein. De zintuigen staan bij iedereen net even anders afgesteld. Er komen fragmenten binnen via de zintuigen en de hersenen maken daar een logisch geheel van. Dat laatste stapje is een gok, die meestal heel aardig in de richting komt, maar soms er flink naast zit. Dan kunnen er ‘on’waarnemingen ontstaan, beter bekend als hallucinaties. In mijn boek loop ik de verschillende zintuigen langs, wat gebeurt er allemaal in ons hoofd? De anatomie van het binnenoor, dat horen mogelijk maakt maar ook evenwicht, is gewoon prachtig. Maar wat als er hier iets mis gaat? Ook het subjectieve element van waarnemen komt aan bod, hoe komt het dat voor de één bepaald eten zeer pittig is, en voor de ander niet pittig genoeg?

Hoe kwam je op het idee om over dit onderwerp van zintuigen en (on)waarnemen te schrijven?

We gaan er vanuit dat de wereld voor iedereen hetzelfde is. En we op dezelfde manier waarnemen. Dit is niet zo. Toen ik in Mumbai was werd dit mij nog eens duidelijk. Het was er druk en er waren veel nieuwe indrukken om te verwerken. Bij iedere claxon keek ik om, dat was vier maal per minuut. Mijn brein kon de informatie vanuit mijn zintuigen niet snel genoeg aanvullen en dat uitte zich in vermoeidheid. De lokale bevolking reageerden vrijwel niet op alle claxons en na een paar dagen gold dat voor mij ook, ik had geleerd om signalen vanuit de zintuigen te negeren.
Het symposium en de film op dinsdag is een mooie aanvulling op het boek. Verschillende sprekers vertellen vanuit hun expertisegebied hoe zintuigen je denken en je emoties kunnen beïnvloeden. En welke invloed het wegvallen van zintuig(en) op je leven heeft. Er staat een fantastische line-up van sprekers die elkaar mooi aanvullen en een totaal plaatje laten zien van waarnemen en onwaarnemen, een dreamteam!

Zou je een aantal voorbeelden van zintuigelijke (on)waarnemingen kunnen noemen die je bent tegengekomen in je werk?

Natuurlijk, waarnemen is een continue proces. In een ziekenhuis zie je dan ook kleine veranderingen in het waarnemen, bijvoorbeeld ouderen die slechthorend worden en tinnitus (oorsuizen) ontwikkelen. Maar ook iets grotere veranderingen in het waarnemen, zoals mensen die kleurenblind zijn of door medicijnen een andere smaakervaring hebben van voedsel. Wanneer voedsel nergens naar smaakt zijn ouderen sneller geneigd om minder te eten. Als ze hierdoor teveel afvallen kan dit consequenties hebben voor hun gezondheid. Of mensen die na een beroerte geen gezichten meer kunnen herkennen (ook wel prosopagnosie genoemd, beschreven in het boek van Oliver Sachs met de titel “de man die zijn vrouw voor een hoed hield”). Veranderingen in de reukwaarneming zijn vaak in een vroeg stadium aanwezig bij mensen met de ziekte van Parkinson. Een gebrek aan reukvermogen kan in sommige situaties gevaarlijk zijn, bijvoorbeeld bij een gaslek of rookontwikkeling bij brand. Uiteraard spreek ik ook vaak mensen die beelden zien, of stemmen horen die anderen niet waarnemen.

Op de Brein in Beeld avond wordt de film Donnie Darko vertoond, wat is voor jou de relatie tussen deze film en je boek? Waarom heb je juist voor deze film gekozen?

De film was een suggestie van collega Jan Dirk Bom, die dinsdagavond de film ook zal inleiden voor het publiek. De film is opgenomen vanuit het perspectief van de hoofdrol speler, Donnie. We zien hoe hij de wereld waarneemt. Inclusief zijn hallucinaties. Net als iedereen heeft hij vertrouwen in zijn zintuigen. Voor de kijker lijkt het duidelijk wat werkelijkheid is en wat niet, of is dit toch niet zo duidelijk? Waar houdt de werkelijkheid op en begint de onwerkelijkheid?

Wat zou je de bezoekers van de (film)avond mee willen geven?

Hallucineren is niet alleen iets wat mensen doen die een stoornis van de waarneming hebben. Vertrouw nooit je eigen zintuigen.

Aanmelden voor de filmavond, het symposium of voor allebei kan via:
www.ticketkantoor.nl/shop/breinopbeeld