KEEP IT CALM! We’re having stress
9 oktober 2017 Actueel, BiB Public
“Ongezonde stress komt eigenlijk maar bij een relatief kleine groep mensen voor”, zegt psychiater Christiaan Vinkers van het UMC Utrecht Hersencentrum. We bellen hem een beetje (gestrest), kort voor de filmavond van Brein op Beeld op 11 oktober, waar hij de hoofdgast is. Dat is ‘gezonde stress’, zegt Vinkers: “Je wilt nu snel iets regelen, horen en schrijven. Dat zet je op scherp, het maakt je alert en ook snel.”
Door: Marie-Anne Zuidhof
U onderzoekt het gestreste brein. Bestaat een stressloos brein?
“Gelukkig niet, zeg! We hebben stress nodig om te functioneren in het dagelijks leven. Of het nou om concentreren in de studiebanken gaat, deadlines halen op je werk of eten koken. Er komt altijd – in meer of mindere mate – stress aan te pas om zaken goed en op tijd klaar te krijgen.” Hoeveel mensen met psychische klachten hebben precies een burn-out? “Er wordt vaak gedacht dat stress wel tot psychische klachten moet leiden. Maar die aanname klopt niet. Slechts vijf procent van alle ziekmeldingen komt door psychische klachten. Het is paradoxaal; we vinden allemaal dat we het (te) druk hebben en aan teveel stress blootstaan, maar de cijfers laten dat niet zien.”
Is er een rol voor stress in het leven in de 21e eeuw?
“We praten onszelf van alles aan. Dat we teveel stress hebben en de grote schuldige is vaak het huidige (social media) tijdperk. In het boek ‘Even Slikken’ dat ik schreef met Roeland Vis, laten we zien dat de veronderstelde depressie-epidemie niet bestaat: we zijn de afgelopen dertig jaar niet depressiever geworden. In dit boek hebben we oud archiefmateriaal gebruikt met o.a. advertenties voor kalmerende middelen ‘No Wonder We’re All Nervous These Days’. Hierin wordt gesuggereerd dat men in 1938 veel stress had door de opkomst van fabrieken, wegverkeer – terwijl in 1900 alles nog overzichtelijk en rustig was. Kortom, ook toen werden stress en de drukke samenleving gezien als de boosdoeners.
Wat doet het brein bij stress?
“Als er sprake is van stress doet het brein twee dingen. Het stresshormoon adrenaline wordt aangemaakt, waarmee het lichaam zich klaarmaakt voor een zogenoemde ‘vecht- of vluchtreactie’. Hierdoor zet het lichaam zich op scherp, spant de spieren aan en de bloeddruk en hartslag gaan omhoog. Daarna zorgt de hypofyse, een klein orgaantje in het brein, voor de productie van het stresshormoon cortisol in de bijnieren. Dit hormoon zorgt dat je goed op stress reageert maar ook dat je stress systeem weer op tijd herstelt.”
En wat voor invloed heeft stress op het brein?
“Mensen verschillen, ook als het om stress gaat. Terwijl de ene persoon fluitend een sollicitatiegesprek doorloopt, kan een ander heel gestrest zijn. Als we die persoon na zo’n stressvolle situatie in een MRI-scanner leggen, zien we dat bepaalde hersengebieden minder actief zijn dan bij mensen die minder of geen last van stress hebben. ”
Wat is de relatie tussen stress en een burn-out?
“Teveel stress kan overgaan in een burn-out. Stress kan op zich geen kwaad, zolang het binnen de perken blijft. Pas als iemand herhaaldelijk en/of langdurig over zijn/haar grenzen gaat, dan raakt het stress-systeemoverbelast en kan je een depressie of burn-out krijgen. De signalen die je lichaam dan geeft, zijn onmiskenbaar: weinig nachtrust, slecht humeur, een kort lontje hebben of hartkloppingen. Je voelt je gegarandeerd niet top-fit.”
Kan een bore-out vergelijkbare klachten geven?
“Bore-out is de term die wordt gebruikt bij mensen die zich vervelen of die wel genoeg te doen hebben, maar die te weinig uitdaging hebben. Net zoals mensen uit balans kunnen raken als ze het te druk hebben, kan dat ook heel goed gebeuren bij mensen die geen structurele invulling van hun dagen hebben. Zij missen juist het stukje ‘gezonde’ stress wat nodig is om dagelijks bezig te zijn.”
Wie loopt het meeste risico op een burn-out?
“Mensen zijn enorm veerkrachtig. Daar worden we mee geboren. Maar als ‘die veer’ bijvoorbeeld op jonge leeftijd teveel word uitgerekt dan gaat de kracht eruit. We zien dat ook bij mensen met traumatische ervaringen. Door langdurige en frequente stress, werkt het stress-systeem niet meer zoals het zou moeten. Hierdoor hebben zij een vergroot risico op het krijgen van depressies, psychoses, obesitas, etc.”
Wat moet je doen als je denkt dat je last hebt van teveel stress?
“Het mes snijdt aan twee kanten.” Veel mensen hebben baat bij ontspanning, sporten of mindfulness. Dat is iets wat jezelf kan doen. Maar vraag andere mensen, een partner of werkgever ook om een stukje inspanning – lees: ontspanning naar jou toe. Als je een burn-out hebt, doe je dingen die je niet aankan. Wellicht wordt er (te)veel van je gevraagd en zijn de verwachtingen hooggespannen. Om te voorkomen dat je weer terugvalt, zijn ook veranderingen op die vlakken onontbeerlijk.”
Wat is de focus in onderzoek naar stress?
“Het UMC Utrecht Hersencentrum doet onderzoek naar het samenspel tussen biologische en psychologische factoren bij het aan- en uitzetten van stresssysteem. Inzicht in individuele verschillen en risico’s geeft hopelijk meer kans om in te grijpen. Ook heb ik samen met Erno Hermans (Radboud Universiteit Nijmegen), Liesbeth van Rossum (Erasmus MC Rotterdam) en Onno Meijer (LUMC Leiden) een nationaal platform opgericht met hulp van De Jonge Akademie van de KNAW om alle stressonderzoekers in Nederland van ‘stressend Nederland’ bij elkaar te brengen en gezamenlijk meer inzicht te krijgen in stress.
Kijk voor meer informatie over tal van interessante onderwerpen op www.dejongepsychiater.nl
Dr. Christiaan Vinkers, gastspreker 11 oktober over stress en het brein
Filmavond Brein op Beeld 11 oktober
Film: Whiplash (2014)
Locatie: NEMO Science Museum
Inloop: 19:00 / Aanvang 19:30
Tickets: http://www.ticketkantoor.nl/shop/breinopbeeld