Wat gebeurt er in de hersenen van mensen met het corticobasaal syndroom?

1 februari 2013 Actueel

In het ouder wordende brein ontwikkelen zich bij sommige mensen schadelijke processen in de hersencellen. Als gevolg hiervan werken deze hersencellen minder goed en sterven ze soms helemaal af. Hierdoor kunnen de hersenen minder goed gaan werken en treden er soms ziekteverschijnselen op. Bekende voorbeelden hiervan zijn de vergeetachtigheid die bij de ziekte van Alzheimer optreedt en ongecontroleerde trillingen bij de ziekte van Parkinson. Het zeldzame corticobasaal syndroom heeft veel overeenkomsten met deze ziekten.

Het corticobasaal syndroom komt voor bij slechts bij een op de honderdduizend mensen en wordt meestal waargenomen bij mensen die ouder zijn dan vijftig. De ziekte gaat gepaard met het afsterven van hersencellen in de hersenschors (cortex) en de dieper gelegen (basale) hersenkernen. Corticobasaal syndroom begint vaak met het afsterven van hersencellen in één hersenhelft. Dit veroorzaakt allerlei vreemde klachten in de andere lichaamshelft, waardoor de ziekte vaak aan het licht komt. Elke hersenhelft stuurt namelijk de spierbeweging en tastzin in de andere lichaamgshelft aan. Zo kan bijvoorbeeld stijfheid of verlies van gevoel in de rechterhand veroorzaakt worden door een verstoorde hersenfunctie in de linker hersenhelft.

Een bijzondere klacht die bij ongeveer 60% van de patiënten voorkomt is het zogenaamde ‘alien-hand syndroom’. Hierbij hebben patiënten het gevoel dat hun arm een eigen leven leid. Dit wordt veroorzaakt door een verstoorde functie van de prefrontale en pariëtale hersenschors die respectievelijk de planning van bepaalde handelingen en de aansturing van spieren verzorgen [2]. Door de verstoorde functie van deze gebieden kunnen patiënten niet meer hun eigen arm bewegen, maar beweegt de arm als gevolg van externe stimuli. Hierdoor lijkt het alsof de arm een eigen leven leid. Een andere groep klachten heeft te maken met schade aan de basale kernen van het brein. Deze hersengebieden spelen een cruciale rol bij het maken van soepele bewegingen en het controleren van bewegingspatronen [3]. Patiënten met het corticobasaal syndroom hebben dan ook vaak last van vertraagde bewegingen, verkrampte houdigen en trillingen van ledematen. Omdat deze symptomen erg lijken op die van de ziekte van Parkinson, wordt corticobasaal syndroom vaak met de hiermee verward.

Patiënten met het corticobasaal syndroom hebben over het algemeen weinig geheugenproblemen. Toch wordt de ziekte vaak met de ziekte van Alzheimer verward. Dit komt omdat andere symptomen wel op die van de ziekte van Alzheimer lijken. Zo zijn patiënten vaak ontremd in hun gedrag wanneer cellen in de prefrontale hersenschors zijn aangetast. Ook lijkt het hersenweefsel van patiënten met corticobasaal syndroom sterk op dat van patiënten met de ziekte van Alzheimer onder de microscoop. Net als bij de ziekte van Alzheimer worden er namelijk samenklonteringen van het Tau-eiwit in de zieke hersencellen aangetroffen.

Tau zorgt onder normale omstandigheden voor stabilisatie van de microtubuli binnen neuronen [4]. Deze micotubuli zijn belangrijk voor de structuur van neuronen en voor het transport van stoffen door de cel. De microtubuli kun je dus vergelijken met de treinrails en het skelet van de cel. Wanneer zoals bij het corticobasaal syndroom teveel tau aanwezig is, hoopt het zich op in clusters binnen de cel. Dit is op zich niet zo’n ramp, maar na verloop van tijd trekken de clusters ook de stabiliserende tau eiwitten uit de microtubuli. Je kunt dit vergelijken met verwijderen van sporten uit een ladder of het verwijderen van bielzen tussen de rails. De constructie wordt instabiel en valt uit elkaar. Hierdoor verliest de cel haar stevigheid en ontspoort het transport van stoffen. Uiteindelijk zal de cel hierdoor sterven.

Helaas is er nog maar weinig bekend over de oorzaak van corticobasaal syndroom. Omdat de ziekte nauwelijks wordt gemeld in familieverband, lijkt er maar een beperkte genetische oorzaak te zijn. Hierdoor kan niet eenvoudig een factor worden aangewezen die verantwoordelijk is voor het ontsporen van de functie van neuronen. Ook is moeilijk om de diagnose corticobasaal syndroom goed vast te stellen. Dit komt omdat de symptomen overlappen met de ziekten van Alzheimer en Parkinson. Helaas zijn er op het moment nog geen medicijnen of behandelmethoden beschikbaar om het corticobasaal syndroom te stoppen. Gelukkig begrijpen we de ziekte langzaam maar zeker wel steeds beter.

Bronnen

[1] An update on Corticobasal Degeneration From Bradley F. Boeve [Link]
[2] The Multiple Phenotypes of Corticobasal Syndrome and Corticobasal Degeneration: Implications for Further Study [Pubmed]
[3] The evolutionary origin of the vertebrate basal ganglia and its role in action-selection [Pubmed]
[4] Online Mendelian Inheritance in Man: Microtubule-associated protein Tau [OMIM]